Hamilelikte omega-3 (DHA–EPA) kullanımı, anne ve bebeğin normal gelişimini destekler. DHA normal beyin fonksiyonlarının korunmasına, normal görme yetisinin korunmasına katkıda bulunur. (Ürünün 100 gramı ve 100 kcal’sinin en az 40 mg DHA içermesi gerekir. Tüketiciye, faydalı etkinin günde 250 mg DHA alındığında sağlanacağı bilgisi verilir.) (Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Hakkında Yönetmelik)
Hamilelik, fetüsün tüm organ sistemlerinin yapı taşlarının şekillendiği ve gelişimin çok hızlı ilerlediği bir dönemdir. Bu süreçte anne adayının beslenmesi, hem kendi fizyolojisi hem de fetüsün gelişimi açısından kritik önem taşır. Omega-3 yağ asitleri, özellikle DHA (dokosahekzaenoik asit) ve EPA (eikosapentaenoik asit), bu dönemin temel beslenme bileşenleri arasında yer alır. DHA, sinir sistemi ve retina dokularında doğal olarak yoğun bulunduğu için fetüsün normal beyin ve göz gelişiminde rol oynar.
Hamilelik ilerledikçe fetüsün DHA ihtiyacı belirgin şekilde artar. Özellikle üçüncü trimester, sinir sistemi gelişiminin en yoğun olduğu dönemdir. Makrides ve arkadaşlarının 2010 yılında JAMA dergisinde yayımlanan çalışması, DHA takviyesi alan annelerde fetüse geçen DHA miktarının anlamlı şekilde arttığını göstermiştir. Bu makaleden anlıyoruz ki, DHA’nın hamilelik dönemindeki fizyolojik önemini açık şekilde ortaya koymaktadır.
EPA ise DHA kadar fetüste birikmez ancak annenin omega-3 metabolizmasını düzenler ve DHA’nın taşınmasını destekler. EPA+DHA kombinasyonunun gebelikte fizyolojik süreçleri desteklediği, inflamatuar yanıt ve yağ asidi profili üzerinde etkili olduğu literatürde tanımlanmıştır.
DHA’nın Fetüsün Normal Gelişimine Katkısı
DHA, nöron zarlarında ve retina fotoreseptörlerinde bulunan temel bir yağ asididir. Bu nedenle DHA’nın fetüsün normal beyin gelişimine katkısı, uluslararası sağlık beyanlarında da yer alan fizyolojik bir etki olarak kabul edilir.
Aynı şekilde, retinanın DHA açısından zengin bir yapı olması nedeniyle DHA’nın normal göz gelişimine katkı sağladığı bilinir.
Carlson ve arkadaşlarının 2013 tarihli American Journal of Clinical Nutrition çalışması, hamilelik boyunca DHA takviyesi alan annelerde gebelik sonuçlarının ve fizyolojik gelişim göstergelerinin daha dengeli ilerlediğini bildirmiştir. Burada belirtilen etki, herhangi bir “tedavi” iddiası değildir; DHA’nın dokulardaki doğal yapısal rolüne dayanan bir gözlemdir.
Anne Adayı İçin Omega-3’ün Rolü
Gebelik döneminde anne dolaşımındaki kan hacmi artar ve kalp-damar sistemi doğal bir yük artışı yaşar. EPA ve DHA’nın birlikte alınması, anne adayında normal kalp fonksiyonunun korunmasına katkıda bulunur. Bu ifade, Avrupa Birliği sağlık beyanları kapsamında onaylanmış bir fizyolojik etkidir.
Larqué ve ekibinin 2012 tarihli British Journal of Nutrition çalışması, gebelikte omega-3 yağ asitlerinin yağ dokusu metabolizması, inflamasyon ve plasental yağ asidi transferi üzerindeki etkilerini incelemiş ve omega-3 alımının fizyolojik adaptasyonu desteklediğini göstermiştir.
Bu bulgular, omega-3’ün gebelikte anne adayının metabolik yükünü düzenlemeye yardımcı olan yapısal bir destek olduğunu göstermektedir.
Hamilelikte Günlük Omega-3 Gereksinimi
EFSA ve WHO gibi otoriteler, hamilelikte günlük en az 200 mg DHA alımının faydalı olduğunu belirtir. Ancak DHA’nın en zengin kaynağı olan yağlı balıkların düzenli tüketimi birçok anne adayı için pratik olmayabilir.
Bunun nedenleri şunlardır:
- Balık tüketim alışkanlığı düşük olabilir.
- İlk trimesterde bulantı ve koku hassasiyeti balık tüketimini azaltabilir.
- Cıva içeriği yüksek balıkların tüketimi sınırlı tutulmalıdır.
- Düzenli balık tüketimi herkesin yaşam tarzına uygun olmayabilir.
Bu nedenle günlük DHA alımının sürekliliği için arıtılmış balık yağı takviyeleri pratik bir alternatif olarak değerlendirilir.
Omega-3 Kaynakları: Balık ve Destek Ürünler
Omega-3 yağ asitlerinin temel kaynakları şunlardır:
- Yağlı balıklar
- Bazı deniz ürünleri
- Arıtılmış balık yağı takviyeleri
WHO ve EFSA, hamilelerin yüksek cıva içeren balıkları sınırlandırmasını önerir. Takviye ürünler ise ağır metal analizinden geçtiği için daha standart ve istikrarlı bir DHA/EPA alımı sağlar.
Hamilelikte Omega-3 Seçerken Nelere Dikkat Edilmeli?
1) A vitamini içermemesi veya düşük olması gerekir.
Hamilelikte yüksek A vitamini alımı önerilmez; WHO bu konuda açık uyarılar yapar (WHO).
2) DHA oranı EPA’dan yüksek olmalıdır.
Hamilelikte fetüsün DHA gereksinimi EPA’dan daha fazladır. DHA transferi özellikle üçüncü trimesterde artar.
3) Ürün ağır metal analizlerinden geçmiş olmalıdır.
Balık yağında ağır metallerin arıtılması, WHO ve EFSA tarafından standart uygulama olarak önerilir.
4) Arıtma teknolojisi güvenilir olmalıdır.
Arıtma süreçlerinin omega-3 yağ asitlerinin stabilitesini artırdığı literatürde belirtilmiştir.
5) Kokusuz ve kolay tüketilebilir form tercih edilmelidir.
DHA ürünlerinin tat veya koku hassasiyeti oluşturabileceği bazı çalışmalarda rapor edilmiştir.
6) Düzenli kullanım kolaylığı sağlayan bir dozaj formu seçilmelidir.
DHA’nın dokulara etkili aktarımı, düzenli günlük alım ile sağlanır.
Sonuç
Hamilelik, DHA ve EPA gereksiniminin arttığı biyolojik bir dönemdir. DHA’nın fetüsün normal beyin ve göz gelişimine katkısı güçlü bilimsel temellere dayanmaktadır. EPA ise DHA’nın taşınmasını ve metabolik olarak kullanılmasını destekler. Balık tüketiminin düzensiz veya yetersiz olabildiği durumlarda, arıtılmış ve güvenlik analizleri yapılmış balık yağı takviyeleri hamilelik döneminde değerlendirilebilir seçenekler arasındadır.
TGK Uyumlu Bilgilendirme Notu:
Bu içerikte yer alan bilgiler yalnızca genel bilgilendirme amaçlıdır. Herhangi bir hastalığın tanı veya tedavisinde kullanılmamalıdır. Gıda takviyeleri ilaç değildir. Kullanım öncesinde bir sağlık profesyoneline danışmanız önerilir.
Referanslar:
Makrides M, et al. JAMA. 2010;304(15):1675-1683. DOI: 10.1001/jama.2010.1507
Carlson SE, Colombo J, Gajewski BJ, et al. Am J Clin Nutr. 2013;97(4):808-815. DOI: 10.3945/ajcn.112.050021
Larqué E, et al. Br J Nutr. 2012;107(S2):S77-S84. DOI: 10.1017/S0007114512001481
Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Hakkında Yönetmelik
WHO: https://www.who.int/tools/elena/bbc/fish-oil-pregnancy